پس از تکمیل و اتمام عملیات ساختمانی و واگذاری آن به وزارت فرهنگ و هنر وقت، نام «۲۵ شهریور» را به خود گرفت و از مهرماه ۱۳۴۴ برابر با آغاز اولین جشنواره نمایشهای ایرانی افتتاح شده و کار خود را رسماً آغاز کرد.
این مجموعه در زمان خود به لحاظ فنی و تجهیزات نور و صدا و حتی آکوستیک سالن در نوع خود بی‌نظیر بوده است.
وجود امکانات صحنه‌ای از قبیل سن‌گردان ـ میله‌های بالا برنده پرده و دکور و ... . این سالن را نسبت به سالن‌های موجود آن زمان منحصر به فرد رقم می‌زد.
در این سالها اجرای برنامه‌های نمایشی، با استقرار گروه هنر ملی به سرپرستی عباس جوانمرد در سنگلج و ۵گروه دیگر بنامهای "گروه تئاتر امروز"،"گروه تئاتر میترا"، "گروه تئاتر شهر"، "گروه تئاتر جوان"، "گروه تئاتر مردم" که وابسته به اداره هنرهای دراماتیک بودند و با کمک مالی وزارت فرهنگ و هنر فعالیت می‌کردند، تأمین برنامه و اجرای نمایش صورت می‌گرفته است.
در واقع برای اولین بار در این تاریخ، تئاتر حمایتی دولتی شکل گرفت و جمع کثیری از هنرمندان ـ بازیگران ـ کارگردانان ـ طراحان دکور و ... استخدام دولت شدند و در این مجموعه فعالیت آغاز کردند.
کارگردانانی که در این گروه‌ها به خلق نمایش مشغول بودند عبارت بودند از: عباس جوانمرد، جعفروالی، علی نصیریان، داود رشیدی، عزت‌ا... انتظامی، بهرام بیضایی، رکن‌الدین خسروی، محمود استادمحمد و ... . بودند که اکثر این نمایشنامه‌ها را یا خود ایشان نگاشته بودند یا نمایشنامه‌هایی از اکبر رادی ـ غلامحسین ساعدی ـ خلیل موحد دیلمقانی و ... . را به روی صحنه می‌بردند.
اجرای نمایشهای ایرانی و نیز فعالیت گروه هنر ملی در این مجموعه باعث شد تا از تماشاخانه سنگلج به عنوان خاستگاه تئاتر ملی و اولین پیگاه تئاتر ایرانی یاد شود.
این تماشاخانه از بدو تاسیس توسط ریاست اداره هنرهای دراماتیک سرپرستی می‌شد و شورای هنری بنام شورای تئاتر متشکل از: عظمت ژانتی، جلال ستاری، علی نصیریان، داود رشیدی، عباس جوانمرد و عزت‌ا...انتظامی بر نحوه تولید و ارزشیابی و نیز کار گروه‌ها نظارت کامل داشت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی خیل کثیری از هنرمندان به دلیل مهاجرت و نیز بازنشسته شدن در اداره هنرهای دراماتیک و .... روال سابق تولید و استقرار گروههای تئاتر را در این مجموعه به هم زد و باعث شد تا این تئاتر نتواند مثل گذشته ادامه فعالیت داشته باشد و از طرفی توجه مردم و هنرمندان به سایر تالارها و تئاترهای ایجاد شده در تهران باعث افول رونق پیشین این تئاتر گردید.
مدیرانی که سرپرستی و اداره هنرهای دراماتیک و این تئاتر را از بدو تأسیس تاکنون بر عهده داشته‌اند می‌توان از: عظمت ژانتی ـ علی نصیریان ـ دکتر طباطبایی ـ سعید بصیریان ـ مجید جعفری ـ علی حیدری صدیقی نژاد ـ افشین نژاد ـ محسن اکبریان ـ کیوان نخعی ـ محمود فرهنگ نام برد.
اگرچه تماشاخانه قدیمی و ارزشمند سنگلج به علت قدمت تاریخی خود تحولات اجتماعی و فرهنگی و سیاسی متعددی را پشت سر گذاشته و در این گذر زمان شاید مورد بی‌مهری و بی‌توجهی نیز قرار گرفته است، ولی همواره چون پدری مهربان در خانواده تئاتر کشور پذیرای عاشقان فرهنگ و هنر ایران زمین بوده است و خواهد بود.
این مجموعه که هم اکنون زیر نظر مرکز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اداره و تأمین برنامه می‌شود، پس از سالها در شهریور ماه ۱۳۸۶ مورد بازسازی اساسی قرار گرفت و به شکل و شمایی جدید در آمد در طی بازسازی قسمت اداری، سالن نمایش، صحنه و سالن انتظار کاملاً تغییر یافته و فضای زیبا و مطلوب را به خود اختصاص داد و در روز ۱۶ بهمن ۱۳۸۷ همزمان با بیست و ششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر تهران و در زمان مدیریت اتابک نادری بازگشایی و افتتاح مجدد گردید.
از ابتدای تأسیس تماشاخانه سنگلج، اجرای نمایشهای ایرانی و نیز فعالیت گروه هنر ملی در آن باعث شد تا از این تماشاخانه به عنوان پایگاه رشد تئاتر ایرانی یاد شود.
سنگلج شاهد تحولات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی متعددی در طول عمر ۴۶ ساله خود بوده‌است.
طی این سالها مردم بسیاری برای دیدن آثار برجسته ایرانی به سنگلج آمده و رفته‌اند، هنرمندان زیادی نیز سال‌هایی از عمر خود را بر روی صحنه سنگلج با مردم چهره به چهره شده‌اند که برخی هم دیگر در میان ما نیستند، اما سنگلج همچنان با خاطره آنها پابرجا مانده تا مأمنی باشد برای دوستداران تئاتر ایرانی.
منابع:
ــ کمند امیرسلیمانی، رسالۀ تحقیقی "از تئاتر ۲۵ شهریور تا تالار سنگلج"، ۱۳۷۶، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی
ــ ناصر حبیبیان و محیا آقاحسینی، تماشاخانه‌های تهران، از ۱۲۴۷ تا ۱۳۸۹، چاپ اول، تهران: نشر افراز، ۱۳۸۹، ص ۱۵۱-۱۴۶
